Zaliczka a zadatek – czym się różni?

Charakter prawny

Zaliczka to część należności wynikającej z umowy, przekazywana przez jedną stronę (np. kupującego) na rzecz drugiej strony (np. sprzedającego) przed wykonaniem świadczenia. Zaliczka ma na celu zabezpieczenie interesów obu stron, a jej charakter prawny wynika z regulacji zawartych w Kodeksie cywilnym oraz szczegółowych postanowień umowy. Zaliczka jest potrącana z ostatecznej kwoty należności i może być zwrócona w przypadku niewywiązania się jednej ze stron z umowy.

Chcesz sprzedać nieruchomość? Skorzystaj z bezpłatnej wyceny online

Zastosowanie

Zaliczka stosowana jest jako instrument zabezpieczający interesy stron umowy, w szczególności w przypadku umów długoterminowych lub o znacznej wartości. Stosowanie zaliczki pozwala uniknąć sytuacji, w której jedna ze stron musi wykonać swoje świadczenie bez wcześniejszego uzyskania zapewnienia o otrzymaniu należności. Zaliczki mogą być stosowane zarówno w umowach cywilnoprawnych, jak i handlowych, a ich wysokość i warunki związane z ich udzieleniem zależą od indywidualnych ustaleń stron.

Kiedy stosuje się zaliczkę?

• Umowy sprzedaży nieruchomości – zaliczka może być przekazana przez kupującego na rzecz sprzedającego, aby zabezpieczyć interesy obu stron przed wykonaniem umowy notarialnej. 
• Umowy o wykonanie dzieła – zaliczka może być przekazana przez zamawiającego na rzecz wykonawcy, aby zapewnić mu środki finansowe na rozpoczęcie prac. 
• Umowy o świadczenie usług – zaliczka może być przekazana na rzecz usługodawcy, aby zabezpieczyć jego interesy przed rozpoczęciem świadczenia usługi.

Zwrot zaliczki – kiedy jest możliwy?

Zwrot zaliczki jest możliwy, gdy jedna ze stron nie wywiąże się z umowy lub gdy strony zdecydują o jej rozwiązaniu za porozumieniem stron. Warunki zwrotu zaliczki powinny być określone w umowie. W przypadku odstąpienia od umowy przez jedną ze stron, zaliczka może być zwrócona na rzecz tej strony, o ile druga strona nie wykonała jeszcze swojego świadczenia. Jeśli obie strony wykonały swoje świadczenia, zaliczka jest potrącana z ostatecznej kwoty należności. Warto jednak pamiętać, że zwrot zaliczki nie zawsze jest możliwy – zależy to od konkretnej sytuacji oraz postanowień umowy.

Zadatek

Charakter prawny

Zadatek to część należności wynikającej z umowy, przekazywana przez jedną stronę (np. kupującego) na rzecz drugiej strony (np. sprzedającego) przed wykonaniem świadczenia. Jego charakter prawny wynika z regulacji zawartych w Kodeksie cywilnym oraz szczegółowych postanowień umowy. W przeciwieństwie do zaliczki, zadatek ma swoje szczególne skutki prawne, takie jak możliwość potrącenia go z należności albo konieczność jego zwrotu w dwukrotności, gdy jedna ze stron odstąpi od umowy.

Zastosowanie

Zadatek stosowany jest jako instrument zabezpieczający interesy stron umowy, w szczególności w przypadku umów o znacznej wartości lub w sytuacji, gdy istnieje ryzyko niewywiązania się jednej ze stron z umowy. Zadatek ma na celu zwiększenie zaangażowania obu stron w wykonanie umowy oraz ułatwienie dochodzenia ewentualnych roszczeń w przypadku niewywiązania się jednej ze stron z umowy.

Kiedy stosuje się zadatek?

• Umowy kupna-sprzedaży nieruchomości – zadatek może być przekazany przez kupującego na rzecz sprzedającego, aby zabezpieczyć interesy obu stron przed wykonaniem umowy notarialnej.
• Umowy o zakupie dóbr luksusowych – zadatek może być przekazany na rzecz sprzedawcy, aby zabezpieczyć jego interesy przed realizacją zamówienia, na przykład ekskluzywnego samochodu czy dzieła sztuki.
• Umowy przedwstępne – zadatek może być stosowany w umowach przedwstępnych, aby zabezpieczyć interesy stron w przypadku odstąpienia od umowy przez jedną ze stron przed jej ostatecznym wykonaniem.

Skutki prawne zastrzeżenia zadatku

• Potrącenie zadatku z należności – jeśli umowa zostanie wykonana zgodnie z jej postanowieniami, zadatek potrąca się z ostatecznej kwoty należności.
• Zwrot zadatku w dwukrotności – jeśli strona, która dała zadatek, odstąpi od umowy, przysługuje drugiej stronie prawo do zwrotu zadatku w dwukrotności. Jeśli natomiast strona, która otrzymała zadatek, odstąpi od umowy, jest zobowiązana do zwrotu zadatku w dwukrotności na rzecz drugiej strony.
• Dochodzenie roszczeń – zadatek może służyć jako podstawa do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych w przypadku niewywiązania się jednej ze stron z umowy
• Regulacje umowne – strony mogą swobodnie kształtować postanowienia umowy dotyczące zadatku, o ile nie są sprzeczne z przepisami prawa. W umowie może być określona wysokość zadatku, sposób jego przekazania, a także szczegółowe warunki dotyczące zwrotu zadatku w przypadku odstąpienia od umowy przez jedną ze stron.
• Odstąpienie od umowy przez obie strony – jeśli obie strony zgodnie zdecydują się odstąpić od umowy, mogą ustalić, co stanie się z zadatkiem. Możliwe są różne rozwiązania, takie jak zwrot zadatku stronie, która go wpłaciła, podział zadatku między strony lub potrącenie go z ewentualnych wzajemnych roszczeń.
• Brak zwrotu zadatku – jeśli strony nie uregulują kwestii zwrotu zadatku w przypadku odstąpienia od umowy, przepisy Kodeksu cywilnego stosują się jako domniemanie. W takim przypadku, strona, która odstąpiła od umowy, traci prawo do zadatku, a druga strona ma prawo zatrzymać go.

Warto zwrócić uwagę, że w praktyce stosowanie zadatku może się różnić w zależności od rodzaju umowy i oczekiwań stron. Istotne jest, aby strony umowy były świadome swoich praw i obowiązków wynikających z zastrzeżenia zadatku oraz żeby umiejętnie zabezpieczyć swoje interesy. W przypadku wątpliwości warto skonsultować się z prawnikiem lub doradcą prawnym.

Różnice między zaliczką a zadatkiem

Skutki prawne

• Zaliczka – Skutki prawne związane z zaliczką są mniej rygorystyczne niż w przypadku zadatku. Zaliczka może być zwrócona, jeśli umowa nie zostanie wykonana lub gdy jedna ze stron nie wywiąże się z umowy. Warunki zwrotu zaliczki określane są w umowie.
• Zadatek – Zadatek wiąże się z surowszymi konsekwencjami prawnymi. Jeśli strona, która wpłaciła zadatek, odstąpi od umowy, traci prawo do zwrotu zadatku, natomiast strona, która otrzymała zadatek, musi zwrócić go w dwukrotności, jeśli to ona odstąpi od umowy. Zadatek potrąca się z ostatecznej kwoty należności.

Zastosowanie w praktyce

• Zaliczka – Stosowana jest częściej w umowach o niższej wartości lub gdy ryzyko niewywiązania się ze zobowiązań jest mniejsze. Przykłady to umowy o wykonanie dzieła czy umowy o świadczenie usług. 
• Zadatek – Stosowany jest w umowach o większej wartości lub gdy istnieje większe ryzyko niewywiązania się jednej ze stron z umowy. Przykłady to umowy kupna-sprzedaży nieruchomości czy umowy o zakupie dóbr luksusowych.

Wartość finansowa

• Zaliczka – Wartość zaliczki zależy od indywidualnych ustaleń stron umowy, a jej wysokość może być zróżnicowana. Zaliczka nie wiąże się z rygorem zwrotu w dwukrotności w przypadku odstąpienia od umowy.
• Zadatek – Wartość zadatku również zależy od ustaleń stron, ale zwykle jego wysokość jest większa niż w przypadku zaliczki. Zadatek wiąże się z koniecznością zwrotu w dwukrotności, jeśli strona, która go otrzymała, odstąpi od umowy.

Zwrot i potrącenie z należności

• Zaliczka – Jeśli umowa zostanie wykonana zgodnie z postanowieniami, zaliczka potrąca się z ostatecznej kwoty należności. W przypadku odstąpienia od umowy przez jedną ze stron, zaliczka może być zwrócona, jeśli tak stanowią postanowienia umowy.
• Zadatek – Jeśli umowa zostanie wykonana, zadatek potrąca się z ostatecznej kwoty należności. W przypadku odstąpienia od umowy przez jedną ze stron, zadatek jest zwracany w dwukrotności przez stronę, która go otrzymała, jeśli to ona odstąpi od umowy. Jeśli natomiast strona, która wpłaciła zadatek, odstąpi od umowy, traci prawo do zwrotu zadatku.

Praktyczne aspekty rozróżnienia zaliczki od zadatku

Wybór właściwej formy zabezpieczenia transakcji

Wybór między zaliczką a zadatkiem zależy od rodzaju transakcji, wartości umowy oraz poziomu ryzyka związanego z niewywiązaniem się jednej ze stron z umowy. Warto rozważyć, czy bardziej istotne jest zabezpieczenie interesów obu stron (zadatek) czy elastyczność w przypadku zmiany warunków umowy (zaliczka). Przed podjęciem decyzji warto skonsultować się z prawnikiem lub doradcą prawnym.

Działania prawne w przypadku niewywiązania się ze zobowiązań

Jeśli jedna ze stron nie wywiąże się ze swoich zobowiązań wynikających z umowy, druga strona może dochodzić swoich praw związanych z zaliczką lub zadatkiem. W przypadku zaliczki, strona może domagać się jej zwrotu lub potrącenia z ewentualnych roszczeń. W przypadku zadatku, strona może domagać się zwrotu zadatku w dwukrotności, jeśli to ona otrzymała zadatek i odstąpiła od umowy. Dochodzenie roszczeń może wymagać podjęcia działań prawnych, takich jak mediacja, postępowanie sądowe czy arbitraż.

Umowy handlowe – jak właściwie sformułować postanowienia dotyczące zaliczki i zadatku

Ważne jest, aby postanowienia dotyczące zaliczki i zadatku były jasno sformułowane i precyzyjne, aby uniknąć nieporozumień oraz problemów prawnych. Należy określić:

• Wysokość zaliczki/zadatku
• Termin i sposób przekazania zaliczki/zadatku
• Warunki zwrotu zaliczki/zadatku w przypadku odstąpienia od umowy
• Skutki prawne związane z niewywiązaniem się ze zobowiązań

Częste błędy i pułapki prawne związane z zaliczkami i zadatkami

• Niejasne lub sprzeczne postanowienia umowy – może prowadzić do nieporozumień, trudności w dochodzeniu roszczeń i niepewności prawnej.
• Brak regulacji dotyczących zaliczki/zadatku w umowie – może spowodować, że strony będą musiały kierować się przepisami prawa, które mogą nie odpowiadać ich oczekiwaniom.
• Nieprawidłowe sformułowanie skutków prawnych – może skutkować trudnościami w dochodzeniu roszczeń lub nieoczekiwanymi konsekwencjami dla jednej ze stron.