Masz mieszkanie i dobrze zarabiasz? Państwo może odebrać Ci prawo do spadku

Nagłówki w mediach krzyczące o rewolucji w prawie spadkowym i możliwości utraty prawa do dziedziczenia nieruchomości budzą zrozumiały niepokój. Wizja, w której państwo odbiera rodzinny majątek tylko dlatego, że spadkobierca dobrze zarabia lub posiada już inne mieszkanie, brzmi jak scenariusz z dystopijnej powieści. Ostatnie zapowiedzi rządowe dolały oliwy do ognia, wywołując falę pytań i obaw. Czy faktycznie czeka nas tak radykalny przewrót w dziedziczeniu nieruchomości?

"Dziedziczenie" mieszkania komunalnego – co się zmienia?

Pierwsza i znacznie bardziej zaawansowana propozycja dotyczy zmiany zasad „dziedziczenia” mieszkań komunalnych. Należy od razu podkreślić, że nie chodzi tu o dziedziczenie w sensie prawnym (przejmowanie własności), a o tzw. wstąpienie w stosunek najmu po śmierci głównego najemcy.

Zgodnie z obecnymi przepisami (art. 691 Kodeksu cywilnego), najbliższa rodzina zmarłego najemcy (małżonek, dzieci, konkubent), która stale z nim zamieszkiwała, wstępuje w umowę najmu „z automatu”, bez względu na swoją sytuację materialną. I to właśnie ma się zmienić.

Jak informuje Portal Samorządowy, powołując się na zapowiedzi wiceministra rozwoju i technologii Tomasza Lewandowskiego, rząd planuje wprowadzenie kryterium dochodowego.

„Z automatu w stosunek najmu po zmarłym wstąpią tylko małżonek, partner w związku registro­wanym (gdy wejdą w życie przepisy) oraz dzieci do 18. roku życia. Pozostali, czyli np. dorosłe dzieci czy wnuki, będą musieli spełnić kryterium dochodowe” - czytamy w artykule.

Oznacza to, że dorosłe dzieci czy wnuki, nawet jeśli całe życie mieszkały z najemcą, będą musiały udowodnić, że ich dochody są na tyle niskie, iż kwalifikują się do pomocy mieszkaniowej od gminy.

Kryterium dochodowe w praktyce. Kto straci prawo do lokalu?

Wyobraźmy sobie realną sytuację. Pani Anna, lat 40, mieszka z owdowiałą matką w mieszkaniu komunalnym w centrum miasta. Pracuje, zarabia powyżej średniej krajowej, ale nie posiada własnej nieruchomości. Po śmierci matki, zgodnie z nowymi przepisami, jej dochody zostałyby zweryfikowane przez gminę. Jeśli okazałoby się, że przekraczają ustalony próg, pani Anna nie mogłaby kontynuować najmu i musiałaby opuścić lokal, w którym spędziła całe życie.

Dokładne progi dochodowe nie są jeszcze znane, ale prawdopodobnie będą one powiązane z limitami, które już dziś obowiązują osoby starające się o przydział mieszkania z zasobu gminy. To realna zmiana, która dotknie tysiące rodzin w całej Polsce i może doprowadzić do utraty prawa do „spadku” po mieszkaniu komunalnym.

A co z własnością prywatną? Kontrowersyjny pomysł ograniczenia dziedziczenia

Drugi pomysł, który wywołał jeszcze większe kontrowersje, dotyczy dziedziczenia nieruchomości prywatnych. Ta propozycja, przedstawiona przez innego wiceministra z tego samego resortu, Krzysztofa Kukuckiego, zakłada, że osoba posiadająca już jedno lub więcej mieszkań nie mogłaby odziedziczyć kolejnego. Nieruchomość ta miałaby trafić do państwowego „banku nieruchomości”.

Należy jednak podkreślić, że jest to na razie jedynie luźna koncepcja, a nie projekt ustawy. Spotkała się ona z ogromną krytyką prawników i ekspertów rynku, którzy wskazują na jej potencjalną niezgodność z konstytucyjnym prawem własności i dziedziczenia. Szanse na jej wprowadzenie w życie w takim kształcie są niewielkie. Niemniej, to właśnie ten pomysł odpowiada za alarmujące nagłówki o odbieraniu prawa do spadku dobrze zarabiającym.

Zawiłości prawne i niepewność co do przyszłych regulacji sprawiają, że zarządzanie nieruchomościami staje się coraz bardziej skomplikowane. Niezależnie od tego, czy odziedziczyłeś mieszkanie, planujesz jego sprzedaż, czy po prostu chcesz upłynnić swój majątek. Kluczowe jest wsparcie partnera, który działa szybko i transparentnie. W Homly.to specjalizujemy się w nowoczesnym podejściu do rynku. Jeśli chcesz poznać realną wartość swojego mieszkania, skorzystaj z darmowej wyceny online. 

Dwa pomysły, jeden cel? Jaka jest motywacja rządu?

Chociaż oba pomysły dotyczą zupełnie innych obszarów własności, przyświeca im podobny cel: walka z kryzysem mieszkaniowym i próba bardziej sprawiedliwej redystrybucji zasobów mieszkaniowych.

• W przypadku mieszkań komunalnych cel jest jasny i racjonalny – skierowanie ograniczonej pomocy publicznej do osób faktycznie potrzebujących, a nie do tych, których stać na samodzielny wynajem lub zakup.
• W przypadku własności prywatnej idea jest znacznie bardziej radykalna i ma na celu ograniczenie zjawiska koncentracji wielu nieruchomości w rękach nielicznych właścicieli oraz zwiększenie puli mieszkań dostępnych na rynku.

Oba projekty pokazują, że rząd szuka nowych, choć kontrowersyjnych, sposobów na rozwiązanie jednego z największych problemów społecznych w Polsce.

Co dalej? Status prawny i perspektywy na 2025/2026 rok

Podsumowując, warto jasno rozgraniczyć status obu propozycji.

• Zmiany w najmie komunalnym: Ten projekt jest znacznie bardziej zaawansowany i jego wprowadzenie w jakiejś formie w najbliższych latach jest bardzo prawdopodobne. Osoby mieszkające w lokalach komunalnych z rodziną powinny uważnie śledzić postępy prac legislacyjnych.
• Ograniczenie dziedziczenia własności prywatnej: To na razie polityczna propozycja, która musiałaby przejść długą i wyboistą drogę legislacyjną, z dużym ryzykiem odrzucenia lub zaskarżenia do Trybunału Konstytucyjnego.

Choć hasło "państwo odbierze ci prawo do spadku" jest uproszczeniem, to bez wątpienia stoimy u progu ważnych zmian w prawie mieszkaniowym. Kluczowe jest jednak, by opierać się na faktach i rozumieć, czego dokładnie dotyczą zapowiadane regulacje.

Źródła:

1. Dybalski, T. (2024). Rewolucja w mieszkaniówce. Koniec z automatycznym "dziedziczeniem" najmu. Portal Samorządowy. Dostęp online: https://www.portalsamorzadowy.pl/gospodarka-komunalna/rewolucja-w-mieszkaniowce-koniec-z-automatycznym-dziedziczeniem-najmu,621478.html
2. Gontar, M. (2024). Przewrót w dziedziczeniu nieruchomości. Nie odziedziczysz już mieszkania po rodzicach? Wiceminister o nowym pomyśle. Infor.pl. Dostęp online: https://www.infor.pl/prawo/nowosci-prawne/7011507,przewrot-w-dziedziczeniu-nieruchomosci-nie-odziedziczysz-juz-mieszkan.html
3. Ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 725). Dostęp online: isap.sejm.gov.pl
4. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1610 z późn. zm.). Dostęp online: isap.sejm.gov.pl