Uregulowanie spraw spadkowych po zmarłym, zwłaszcza jeśli to członek bliskiej rodziny, nie należy do najłatwiejszych czynności. Poza obciążeniem emocjonalnym spadkobiercy muszą również liczyć się z szeregiem utrudnień formalnych i długotrwałym działem spadku. Jest to tym trudniejsze, jeżeli w krąg spadkobierców wchodzi osoba, która mieszka za granicą, a ani Ty, ani Twoja rodzina nie macie z nią kontaktu. W takiej sytuacji przeprowadzenie postępowania spadkowego i podział majątku może wydawać Ci się niemożliwy. Polskie prawo przewiduje jednak taką sytuację i umożliwia podjęcia kroków prawnych, które pozwolą dokończyć dział spadku, nawet jeśli spadkobierca za granicą nie jest dostępny. Zobacz, jak uporać się z tą niedogodnością i legalnie załatwić wszystkie formalności spadkowe.

Brak kontaktu ze spadkobiercą za granicą – czy to blokuje podział majątku?

W idealnej sytuacji — jeśli wszyscy spadkobiercy są zgodni co do podziału majątku spadkowego — mogą oni przeprowadzić uproszczony i szybki notarialny dział spadku u notariusza. Jest to jednak możliwe pod warunkiem, że wszystkie osoby mające prawo do spadku albo osobiście stawią się w kancelarii, albo będzie reprezentował ich pełnomocnik. Podstawą do podpisania notarialnego działu spadku jest przy tym dokument potwierdzający stwierdzenie nabycia spadku — postanowienie sądowe lub akt poświadczenia dziedziczenia.

Co jednak dzieje się, jeśli spadkobierca jest za granicą? Czy w takim przypadku notarialny lub sądowy dział spadku jest zagrożony? Niekoniecznie, zgodnie z prawem spadkowym brak kontaktu z jednym spadkodawcą (niezależnie od tego, czy przebywa on za granicą, czy nie) nie jest przeszkodą do podziału spadku z nieruchomością. Naturalnie w takim przypadku wykluczone jest dokonanie notarialnego działu spadku, ale nic nie stoi na przeszkodzie, aby złożyć stosowny wniosek do sądu. 

W tej sytuacji postępowanie sądowe jest jedynym sposobem rozwiązania problemu i może ono trwać dłużej niż zazwyczaj, ale jest wysoce skuteczne. Nie ma przy tym znaczenia czy jest to spadkobierca zaginiony i żaden członek rodziny nie zna miejsca jego pobytu, czy też przebywa on na stałe za granicą i nie może przyjechać do Polski.

Warto wiedzieć: zamieszkanie za granicą a spadek

Zgodnie z polskim prawem spadkowym, każdy spadkobierca ma 6 miesięcy od dnia powołania do dziedziczenia na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Jeśli tego nie zrobi w tym terminie, automatycznie przyjmuje on spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Dotyczy to również osób, które mieszkają za granicą, a otrzymały spadek w Polsce. Trzeba jednak pamiętać, że termin na odrzucenie lub przyjęcie spadku nie zawsze zaczyna biec już od momentu śmierci spadkodawcy. Jeśli Twój krewny nie był tego świadomy i potrafi udowodnić, że o powołaniu do spadku dowiedział się znacznie później, termin na złożenie stosownego oświadczenia zacznie dla niego biec właśnie w tej chwili. Wciąż ma więc szansę na to, aby spadku nie przyjąć.

Złożenie wniosku o dział spadku do sądu. Jak zacząć?

Aby rozpocząć dział spadku, musisz złożyć odpowiedni wniosek o dział spadku do sądu rejonowego, w którego okręgu znajdował się ostatni adres zamieszkania spadkodawcy. Jeśli nie da się go ustalić, właściwym sądem jest ten znajdujący się w miejscowości, w której znajduje się majątek spadkowy (nieruchomość).

We wniosku, oprócz danych osobowych wszystkich uczestników postępowania musisz wskazać, jaki jest skład spadku (np. spadek z nieruchomością lub spadek z ruchomościami), a także jakie są udziały poszczególnych spadkobierców. 

Ponadto musisz dołączyć do wniosku dokumenty, bez których sąd nie będzie mógł wszcząć postępowania sądowego. Są to:

  • stwierdzenie nabycia spadku — postanowienie sądu lub akt poświadczenie dziedziczenia;
  • odpis skrócony aktu zgonu spadkodawcy;
  • dowody własności składników majątku — np. odpis z księgi wieczystej dla nieruchomości, dowód rejestracyjny pojazdu;
  • dokumenty poświadczające pokrewieństwo ze zmarłym;
  • testament, jeśli spadkodawca go pozostawił.

Możesz też zaproponować sądowi sposób podziału majątku. Przykładowo, jeśli w skład spadku wchodzi tylko jedna nieruchomość, możesz wnioskować o przyznanie jej sobie i jednocześnie zobowiązać się do spłaty spadkobierców w odpowiedniej wysokości. Propozycja ta powinna uwzględniać wysokość udziałów, które zostały ustalone podczas stwierdzenia nabycia spadku. Innym sposobem na to, jak podzielić spadek jest sądowe zniesienie współwłasności z fizycznym wyodrębnieniem własności nieruchomości — sąd podzieli ją wtedy na niezależne lokale o podobnej wartości i przyzna każdą z nich wszystkim spadkobiercom.

Kim jest kurator dla nieznanego z miejsca pobytu i jak go ustanowić?

Sądowe zniesienie współwłasności wymaga udziału wszystkich spadkobierców, również tego, który mieszka za granicą. Sąd nie może go tak po prostu pominąć w postępowaniu, jeśli tylko jest on uprawniony do dziedziczenia spadku w Polsce. Jeśli nie wymienisz go we wniosku, prawdopodobnie rozprawa sądowa w ogóle się nie rozpocznie i Twoja prośba o dział spadku zostanie unieważniona. Musisz mieć na względzie, że sąd zawsze będzie dążył do zabezpieczenia interesów wszystkich spadkobierców, niezależnie od tego, czy mieszkają w Polsce, czy nie.

Jeżeli spadkobierca za granicą nie stawia się na wezwania sądu i nie ma z nim żadnego kontaktu, konieczne jest ustanowienie kuratora dla nieobecnego.  Zazwyczaj jest nim prawnik, a do jego obowiązków należy:

  • podjęcie prób odnalezienia osoby, dla której został ustanowiony — może w tym celu skorzystać z pomocy konsula, policji lub ogłoszeń w prasie;
  • reprezentacja osoby mieszkającej za granicą podczas rozpraw sądowych i składanie wniosków:
  • podejmowanie decyzji w imieniu swojego podopiecznego — kurator może np. zgodzić się na spłatę spadkobiercy przez innych uczestników postępowania.
  • zabezpieczenie i prawidłowe zarządzanie częścią majątku należącego do nieobecnego spadkobiercy.

Wniosek o ustanowienie kuratora dla spadkobiercy przebywającego za granicą należy złożyć w sądzie, w którym toczy się postępowanie o dział majątku po zmarłym. Zwykle ustanawia się do z urzędu, ale wniosek może złożyć również każda osoba mająca w tym interes, np. każdy inny spadkobierca.

Jak wygląda dział spadku z udziałem kuratora?

Dział spadku z udziałem kuratora reprezentującego spadkobiercę, który mieszka poza granicami Polski nie różni się znacząco od przebiegu postępowania, jeśli wszyscy zainteresowani są obecni. Różnica polega tylko na tym, że to kurator — a nie zaginiony spadkobierca — będzie uczestniczył w rozprawach sądowych, składał wnioski i zastrzeżenia, a nawet negocjował z innymi spadkobiercami.

Po wysłuchaniu wszystkich stron postępowania i przyjęciu ich wniosków sąd zadecyduje o podziale majątku. Może to zrobić na trzy sposoby:

  1. Podział majątku w naturze. Najczęściej występuje, jeśli w skład majątku wchodzą ruchomości, które da się równo podzielić między spadkobierców względem wartości. Jeśli chodzi o spadek z nieruchomością, to możliwy jest jej podział fizyczny, jeśli tylko jest to możliwe, a sama nieruchomość nie straci przez to na wartości.
  2. Przejęcie spadku przez jednego ze spadkobierców z obowiązkiem spłaty pozostałych.
  3. Sądowa sprzedaż nieruchomości i rozdysponowanie uzyskanych w ten sposób środków między spadkobierców. Taki podział spadku zasądzany jest zwykle, jeśli uczestnicy postępowania nie mogą dojść do porozumienia i nie ma szans na to, by stało się tak w najbliższym czasie.

Po zakończeniu postępowania, sąd wydaje prawomocne orzeczenie — wiążące dla wszystkich stron, w tym dla spadkobiercy, którego reprezentował kurator.

Co się dzieje z częścią majątku spadkowego należącą do nieobecnego spadkobiercy?

Jeśli dział spadku zakończy się przyznaniem spłaty spadkobiercy mieszkającemu za granicą, sąd nakłada na innych obowiązek wpłaty pieniędzy do depozytu sądowego. Pieniądze te czekają do momentu, aż kurator odnajdzie zaginionego spadkobiercę, a ten będzie mógł sam je odebrać. 

Bardzo rzadko zdarza się, żeby w przypadku osoby przebywającej za granicą, sąd zasądził fizyczny podział nieruchomości. W takim przypadku bardzo utrudniłoby to zarządzanie własnym majątkiem pozostałym spadkobiercom.

Ile trwa i kosztuje postępowanie o dział spadku z kuratorem?

Trudno przewidzieć i oszacować dokładny czas postępowania o dział spadku, jeśli konieczne jest ustanowienie kuratora dla nieobecnego. Trzeba jednak liczyć się z tym, że będzie to trwało dłużej niż standardowe postępowanie w takich sprawach. Sąd musi bowiem nie tylko wyznaczyć kuratora, ale też dać mu szansę na to, aby odnalazł prawowitego spadkobiercę. Czynności te mogą zająć nawet kilka miesięcy i przynajmniej o tyle zwykle wydłuża się dział spadku.

Koszty postępowania o dział spadku:

  • opłata za złożenie wniosku — kwota ta zależy od tego, czy wniosek o dział spadku jest zgodny, czy sporny. Jeśli wszyscy spadkobiercy zgadzają się co do sposobu podziału, opłata wyniesie 500 zł. Z kolei w przypadku braku porozumienia w tej kwestii złożenie wniosku będzie kosztowało 1000 zł.
  • wynagrodzenie kuratora — co do zasady pokrywa je spadkobierca, dla którego został ustanowiony, ale zdarza się, że koszty te zaliczane są na poczet masy spadkowej.
  • wynagrodzenie rzeczoznawcy — jeśli w spadku znajduje się mieszkanie lub dom, konieczne będzie dokonanie wyceny nieruchomości przez biegłego rzeczoznawcę majątkowego.

Ze względu na nierzadkie konflikty rodzinne i różne wizje co do rozdysponowania majątku zmarłego, dział spadku bywa skomplikowany, nawet jeśli wszyscy spadkobiercy są na miejscu i biorą udział w postępowaniu. Jeśli jeden z nich przebywa za granicą, a miejsce jego pobytu nie jest znane, rozprawy sądowe wygenerują tylko dodatkowe koszty i niepotrzebnie wydłużą dział spadku. 

Alternatywą dla długiego czasu oczekiwania może być skorzystanie z usług skupu nieruchomości. Nasza firma odkupi Twoje udziały w nieruchomości bez zgody pozostałych spadkobierców. W ten sposób możesz szybko pozbyć się ciężaru i otrzymać ekwiwalent finansowy swojej części majątku, a do tego — biorąc pod uwagę duże obciążenia pieniężne związane z ustanowieniem kuratora — skorzystać na takim rozwiązaniu. Z pewnością warto rozważyć taką opcję, jeśli ma się przed sobą perspektywę wielu miesięcy, a niekiedy nawet lat postępowania spadkowego.